SURİYE HAVA KUVVETLERİ İSTİHBARAT MÜDÜRLÜĞÜ RAPORU – TUSKAM | Uluslararası Siyasi Krizler Araştırma Merkezi

Ertuğrul SUCU

Suriye istihbarat servisi çok parçalı bir yapı gibi görünse bile Ulusal Güvenlik Bürosu tarafından denetlenmekte ve yekpare bir şekilde hareket etmektedir. Her ne kadar bağımsız ve Ulusal Güvenlik Bürosu tarafından denetleniyor olsa da bu istihbarat yapılarının üzerinde Cumhurbaşkanı Beşşar Esad’ın büyük bir gücü ve baskısı vardır. Özellikle Suriye iç savaşının başlamasıyla birlikte bu baskılar artmış ve Suriye istihbaratı elemanlarının birçoğu Beşşar Esad’ın iktidarını korumak için sayısız savaş suçu işlemiştir. Bu yapıların arasında Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğü’nün ayrı bir yeri bulunmaktadır. Bunun sebebi mevcut Cumhurbaşkanı Beşşar Esad’ın babası olan Hafız Esad tarafından kurulmuş olmasıdır.

Bütün resmî kurumlardan bağımsız, kaynakça kısmında belirtilen eser ve sitelerin yanı sıra Suriye iç savaşında Türkmenlere ait gruplarda milis kuvvet olarak yer almış kişiler, Türkiye’ye göç etmiş Suriye vatandaşı Türkmen ve Araplardan elde edilen bilgiler doğrultusunda hazırlanmıştır.

Orta Doğu coğrafyası son on yıldır cadı kazanı misali kaynamaktadır. Bu kaosun içerisinde birçok olayın, kişilerin, işlenen suç ve cinayetlerin üstü kapatılmaktadır. Bu çalışma spesifik olarak Suriye Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğünün uluslararası arenada tescillenmiş savaş suçlarını ve asıl görevi olan halkına hizmet etmekten ziyade siyasi bir aileye hizmet ettiği bilgilerini paylaşmayı, başkanları hakkında bilgi vermeyi ve bu süreç içerisinde yaşanan olayları bir nebze de olsa aydınlatmayı amaçlamaktadır.

Suriye istihbarat servisi dört ana birimden oluşmaktadır.

Bunlar:

Askeri İstihbarat Dairesi (Shu’bat al-Mukhabarat al-Askariyya);
Siyasi Güvenlik Müdürlüğü (Idarat al-Amn al-Siyasi);
Genel İstihbarat Müdürlüğü (Idarat al-Mukhabarat al-‘Amma);
Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğü (Idarat al-Mukhabarat al-Jawiyya).

1970 yılında Hafız Esad’ın Hava Kuvvetlerinin başına getirilmesiyle birlikte ilk işlerinden biri Hava Kuvvetlerine bağlı bir istihbarat müdürlüğü kurmak olmuştur. Kurmuş olduğu Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğü’nün başına Muhammed El KHULİ’yi getirmiştir. Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğü en az Askeri İstihbarat Dairesi ve Genel İstihbarat Müdürlüğü kadar önemli ve onlar kadar yatırım almış bir müdürlüktür. Bunun başlıca sebebi kurucusunun Savunma Bakanı ve sonrasında da Cumhurbaşkanı olmasından ötürüdür. Aynı zamanda bu kuruma iletilen casusluk raporlarının doğruluğuna göre insanlar mevkilerinde hızlı bir şekilde yükselip, Baas rejimi içerisinde kendisine daha sağlam yer bulması da bu müdürlüğün değerini arttırmıştır.

Çalışmanın devamında Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğünün sistemi, yapısı, çalışmaları ve tarihsel süreç içerisinde bu müdürlüğün başında olan kişilerin hem uluslararasında hem de Suriye’de gerçekleştirmiş oldukları savaş suçları ele alınacaktır.

Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğü

(Idarat al-Mukhabarat al-Jawiyya)

Merkez Şubeler:

Araştırma Şubesi
Özel Harekât Şubesi

TARİHÇE VE BAŞKANLAR:,

1966’da Sünni olan Devlet Başkanı Emin Hafız iktidardan el çektirildikten sonra hava kuvvetleri komutanlığının yanı sıra Savunma Bakanlığı görevini de ele geçiren Hafız Esad ve Partinin başında bulunan Salih CEDİD, ülkeyi yöneten iki önemli isim haline geldi. Nitekim 1967 savaşında Suriye’nin uğradığı ağır yenilginin faturasını diğerlerine çıkarmayı başaran Esad, 1970’nin Kasım’ın da Salih CEDİD başta olmak üzere pek çok hükümet üyesinin tutuklatılmasını sağlayarak ülke’nin tüm denetimini kendi eline aldı. Ertesi yıl (1971) yapılan seçimle de Esad yedi (7) yıllığına devlet başkanlığına seçildi. (Arı,2017, s.131-132). Hafız Esad’ın Hava Kuvvetleri komutanı olması ve bu müdürlüğü kurması ile Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğünün başına Muhammed El KHULİ getirilmiştir. Kurulduğu tarihten günümüze kadar altı (6) başkanı olmuştur. Suriye’nin her şehrinde, ilçesinde, kasaba ve köyünde Baas Partisi merkezleri bulunmaktadır. Her öğretmen, asker, polis kısaca bütün memurlar Baas Partisi üzerinden Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğü’ne ve diğer birimlere ne kadar çok, doğru ve etkili rapor sunarsa memurluk hayatlarında o kadar çok terfi almaktadırlar. Lise ve üniversite alımlarında bile çoğu zaman öğrencinin Baas Partisine verdiği hizmete göre alım yapılmaktadır. Böylece insanlar Suriye’de memur veya makam sahibi olabilmek için Baas rejimi adına bir nevi casusluk yapmak zorunda bırakılmışlardır. Bu sistem halk içinde büyük bir kargaşa ve güvensizliğe sebep olmakla birlikte halk tabanında memur olmak isteyen herkes yüksek makamlarda tanıdık aramakta, memur olan insanlar da halk nezdinde casus olarak görülmektedir. Bu siyasi konjonktür içerisinde ülke kaçınılmaz olarak baskıcı bir hal almıştır. Ayrıca Baas yönetiminin iktidara gelişiyle beraber yönetim kademesindeki Sünni ağırlığını ortadan kaldırmak için büyük bir tasfiye hareketi başlatmıştır. “1965’ten itibaren 100’den fazla şirketin millileştirildiği ve geniş kapsamlı bir toprak reformunun uygulandığı ekonomik politikaların öncelikli amacı da yine çoğunluğunu Sünnilerin oluşturduğu ekonomik elitin bir güç olmaktan çıkarılmasıydı. Ayrıca 1966 yılından itibaren eski Sünni bürokrasi tasfiye edilerek yerlerine çoğunluğunu Nusayrilerin oluşturduğu Baas üyeleri yerleştirildi” (Arı,2017, s.131). Suriye’nin demografik yapısı incelendiğinde de azınlıkta bulunan Nusayrilerin Suriye’nin demografik yapısı incelendiğinde de azınlıkta bulunan Nusayrilerin[1] iktidarı ele geçirmesi ve kendilerinden olanları kayırması da bu düzensizliği tetikleyen aktörlerden biri olmuştur. Hem gelir dağılımdaki eşitsizlik hem de güvensizlik olgusu Arap Baharından önce de halk içinde rejim karşıtı fikirlerin yükselmesine neden olmuştur.

Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğü’nün ilk başkanı Muhammed El KHULİ’dir. 1970-1987 yılları arasında başkanlık yapmıştır. 1982 ‘deki Hama olayları sırasında Esad rejiminin bekası için büyük bir rol üstlenmiştir. Muhammed KHULİ’nin başkanlığında başlayan hava istihbarat sistemi, Esad rejiminin gizli bir gücü olarak kullanılmıştır. Esad rejimine muhalif olanlara karşı, istihbarat çalışmaları yaparak muhaliflere karşı caydırıcı bir rol üstlenmiştir. Hama Katliamdaki olaylar da dâhil olmak üzere Esad iktidarına karşı olan kim varsa onların aleyhinde çalışmış, bilgi toplamış, baskı ve şantaj ile de susturmaya çalışmıştır. Khuli, elindeki gücü bir süre rejimin lehine kullanmış ve rejim tarafından da bu dönem de büyük bir destek görmüştür. Bunun en büyük kanıtı da Hama olaylarından önce ve Hama katliamları sırasında Muhammed El KHULİ’nin ehlî sünnete bağlı İhvan-ı Müslim’în (Müslüman Kardeşler) üyelerine karşı uyguladığı baskı ve zulümlerdir. Bu dönemde Türkmenler de dâhil olmak üzere pek çok insan tutuklanmış, uzun yıllar hücrelerde yaşamış ve işkencelere maruz kalmışlardır. Fakat hiçbir zaman yargılanmamıştır. Ancak KHULİ ilerleyen yıllarda devletin en kılcal damarlarına kadar adamlarını yerleştirmiş ve kendi menfaatine çalışmaya başlamıştır. Durumun farkına varan Hafız Esad iddialara göre MOSSAD (İsrail gizli servisi) ile anlaşarak tarihe Hindavi olayı (1986) olarak geçen başarısız bir eylem sonucunda suçu KHULİ’ ye yükleyerek 1987 yılında görevden almıştır. Bu dönemde Türkmenler de dâhil olmak üzere pek çok insan tutuklanmış, uzun yıllar hücrelerde yaşamış ve işkencelere maruz kalmışlardır. Fakat hiçbir zaman yargılanmamıştır. Ancak Khuli ilerleyen yıllarda devletin en kılcal damarlarına kadar adamlarını yerleştirmiş ve kendi menfaatine çalışmaya başlamıştır. Durumun farkına varan Hafız Esad iddialara göre MOSSAD (İsrail gizli servisi) ile anlaşarak tarihe Hindavi olayı (1986) olarak geçen başarısız bir eylem sonucunda suçu Khuli’ ye yükleyerek 1987 yılında görevden almıştır.[2]

1987 yılında KHULİ’nin görevden alınmasının ardında Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğü’nün başına İbrahim HÜWEİJA getirilmiştir. HÜWEİJA 1987-2002 yılları arasında başkanlık görevini sürdürmüştür. 1977’de yılında Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğünün 2. Başkanıyken 16 Mart 1977’de Dürzi[3] lider Kemal CANBOLAD suikastını yaptıran kişi olduğu ve on (10) yıl içerisinde Esad rejimi ile sıkı iş birliği yaptığı için başkanlık görevine getirilmiştir. Ancak hem sahadan aldığımız bilgiler doğrultusunda hem de Kemal CANBOLAD’ın yerine gelen oğlu Velid CANBOLAD 2005 yılında 30 yıllık bir zorunlu ittifaktan sonra, Suriye Gizli Servisi’ni babasını öldürmekle suçlamıştır.[4]

Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğü’nün 3. Başkanı Ezzettin İSMAİL’dir. 2002-2005 yılları arasın da başkanlık görevini sürdürmüştür. Ezzettin İSMAİL, 2004 yılında Lübnan Başbakanı ve Sünni kesimin Teyyar el Müstakbel Partisinin lideri Refik el- Hariri’nin bir tonluk TNT ile aracının patlatılarak öldürülmesinin sorumlusu tutulmuştur. Avrupa Birliği 2005 yılında Esad rejiminin katliamcı memurlarına yaptırım kararı almıştır. Yaptırım uygulanacakların başında da Ezzettin İSMAİL gelmektedir. Fakat 2010 yılına gelindiğinde Refik el- Hariri’nin oğlu ve Lübnan Başbakanı Saad Hariri, “Hariri suikastı için Suriye’yi suçlamak hataydı” dedi.[5] Beşşar Esad hem yaptırım kararlarından dolayı hem de oluşan kargaşa ortamını yönetecek beceriler sahip olmadığı için Ezzettin İSMAİL’i görevden almıştır.

Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğü’nün 4. Başkanı Abdülfettah KUDSİYE (Abdel-Fatah QUDSİYEH)’dir. 2005-2009 arası başkanlık yapmıştır. KUDSİYE, Hava Kuvvetleri İstihbaratı içerisinde yetişmiş en etkin isimlerden biridir. Arap Baharına giden yolda muhalefeti susturmak ve bastırmak için çok canice eylemler yaptığı pek çok kişi tarafından söylenmektedir. Yaptıklarından ötürü AB, ABD ve İnsan Hakları Komitesi tarafından savaş suçluları listesine alınmıştır.[6]

Hava Kuvvetleri İstihbaratı Müdürlüğü’nün 5. Başkanı Cemil El HASAN’dır. 2009-2019 yılları arasında görev yapmıştır. Müdürlüğün en kötü şöhretli başkanıdır. Bunun en büyük sebebi Arap Baharının (2011) ve Suriye iç savaşının (2011-) yaşandığı yıllarda görevde bulunmasıdır. Cemil El Hasan dönemimde en aktif ve adı katliamlar ile anılan kurum Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğü olmuştur. Eylemlere katılan ve muhalif bir yol izleyen yüz binlerce Suriye vatandaşı hapislere atılmış ve işkencelere maruz bırakılmıştır. Tutuklulardan bazılarının organlarının çalındığı ve birçoğunun da yok edildiği bilinmektedir. Bunun delili ise Cemil El HASAN’ın organ mafyaları ile ilişkisi olduğu ve buradan illegal para kazandığı yönündeki uluslararası mahkemelerce düzenlenen iddianameler ve kararlardır. Zaten daha görevdeyken de Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından savaş suçluları listesine eklenmiştir.[7]

Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğü’nün 6. Başkanı Gassan Cevdet İSMAİİL (Ghassan Jaoudat İSMAİL)’dir. Cevdet İSMAİL, kurumun ilk başkanı olan Muhammed El KHULİ’nin özel yetiştirdiği isimlerden biridir. Başkan olmadan önce Hava Kuvvetleri İstihbarat Müdürlüğü’ne bağlı Özel Harekât Şube müdürlüğü yapmıştır. Bu Özel Harekât Şubesi sahadan aldığımız bilgiler doğrultusunda Suriye devlet mekanizması içerisindeki en bağımsız ve korkulan kurumdur. Gassan İSMAİL bu kurumun başındayken binlerce sivil vatandaşı katlettiği ve hiçbir zaman da yargılanmadığı söylenmektedir. 2019 yılında başlayan Astana görüşmelerinde Suriye siyasi muhalefeti tarafından Rusya Federasyonu’na sunulan maddelerden biri de Gassan İSMAİL’in suçsuz yere hapse attığı tutukların serbest kalmasıdır. Türkiye ve Rusya’nın garantörlüğünü yaptığı Astana ve Soçi görüşmelerinde, “gerginliği azaltma bölgesi” seçilen bölgelerde, Gassan İSMAİL’in o bölgedeki tutukluları infaz ettirdiği delillendirilmiştir. Sadece Şam’a bağlı olan Daryye bölgesinde bir günde yaklaşık üç bin (3000) tutukluyu infaz ettirdiği acı gerçeğine ulaşılmıştır. Ayrıca Esad rejiminin ezici çoğunluğa sahip siyasetçileri ve askeri komutanlarında olduğu gibi Gassan İSMAİL’de savaş suçluları listesinde yer almaktadır.[8] [i]

Böylesine ağır savaş suçları işleyerek Suriye halkı’nı topraklarından, huzurundan ve aile fertlerinden alıkoyulmasına sebeb olan rejimini, Orta Doğu’daki siyasi ve doğal kaynaklarından başka hiç bir şeyi düşünmeden, kanlı eylemler gerçekleştiren Rusya, İran, Çin ve daha nice devletlerde işlenmiş ve işlenmesi muhtemel savaş suçlarına ortaktır. Suriye yerelinde savaşın sonlanması önerileri ve söylemleriyle bölgeye asker, teçhizat ve mühimmat indirmesi yapan rejim destekçileri bölgedeki krizin son bulmasından ziyade savaşın uzamasını sağlamışlardır.

Esed rejimi en kanlı eylemlerini Rus savaş uçakları ve Helikopterleri ile gerçekleştirmiştir. Esed rejimi ve Rusya 2016 yılında Halep kuşatmasına başlamışlardı, 6 ay süren kuşatma neticesinde sivillerin bulunduğu her nokta varil bombaları ve Rus ordusu ve donanmasının yüksek hassasiyetli uzun menzilli ‘X-101′,’KALİBR’,balistik ve seyir füze sistemi ‘İKENDAR’,’ çok namlulu roketatarlar’ ve farklı kalibrelere sahip güdümlü hava bombardımanı mühimmatlar ile sivillerin yaşam bölgelerini terör bahanesiyle hedef almışlardır.